Μαζί τους κάψαμε; Διάχυση ευθύνης από την κυβέρνηση Τσίπρα

Μαζί τους κάψαμε; Ο ακραίος νεοφιλελευθερισμός της διάχυσης ευθυνών

Δέκα μέρες μετά την καταστροφή στο Μάτι, το βασικό επιχείρημα των υποστηρικτών της κυβέρνησης -και όχι μόνο- είναι ότι η τραγωδία οφείλεται στην ίδια την ελληνική κοινωνία που επί δεκαετίες επιδόθηκε στην αυθαίρετη δόμηση. Γραμμή άμυνας για την απόσειση ευθυνών είναι η διάχυση ευθύνης.

Το επιχείρημα αυτό δεν είναι απλά αποπροσανατολιστικό και γεμάτο προφανείς σκοπιμότητες. Συμπυκνώνει ταυτόχρονα την επιτομή της νεοφιλελεύθερης, αντιδραστικής, αστικής αντίληψης για το κράτος και την κοινωνία. Καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι εκπορεύεται μεν από τον ΣΥΡΙΖΑ, βρίσκει όμως υπερασπιστές στο σύνολο του αστικού κόσμου. Δημιουργεί ταυτόχρονα ευήκοα ακροατήρια σε σημαντικά τμήματα της κοινωνίας.

Ας δεχτούμε χάριν γούστου (και ΣΥΡΙΖΑ) ότι δεν υπήρξε καμιά απολύτως κυβερνητική ευθύνη για τα ελλιπή μέσα πυρόσβεσης. Ας δεχτούμε επίσης ότι δεν υπήρξε κανένα απολύτως πρόβλημα, κενό ή καθυστέρηση στην επιχειρησιακή αντιμετώπιση της πυρκαγιάς. Στις αποφάσεις που πάρθηκαν ή δεν πάρθηκαν, στις Τοπικές Αρχές (με πρώτη την Περιφέρεια) που αγνοούνταν και δεν έδωσαν εντολή εκκένωσης. Ας δεχτούμε δηλαδή τον πυρήνα της κυβερνητικής προπαγάνδας, ότι από τη στιγμή που επί δεκαετίες χτίζονταν αυθαίρετα η περιοχή, μια τέτοια πυρκαγιά, αντικειμενικά και αναπόφευκτα, θα είχε δεκάδες νεκρούς και χιλιάδες καμένα σπίτια.

Ας δεχτούμε επίσης ότι το σύνολο των οικισμών στο Μάτι ήταν αυθαίρετα. Ας δεχτούμε ότι δεν υπήρχε ούτε ένα νόμιμο σπίτι. Ας δεχτούμε ότι όλοι όσοι κάηκαν, κατείχαν αυθαίρετα. Και πάμε ακόμη παραπέρα. Ας δεχτούμε ότι όλοι οι Έλληνες, ένας προς έναν, έχουν αυθαιρετήσει, έχουν παραβεί τον νόμο για να χτίσουν το σπίτι τους, ή έχουν παραβεί τον νόμο οι εργολάβοι ή οι κατασκευαστές, οι σημερινοί ή οι προηγούμενοι. Ας υποθέσουμε (χάριν γούστου και ΣΥΡΙΖΑ) ότι δεν υπάρχει ούτε ένας Έλληνας, πεθαμένος ή ζωντανός, ανήλικος ή ενήλικας που να μην έχει παρανομήσει, για το σπίτι που έχτισε ή αγόρασε, ή για το σπίτι που στο μέλλον θα αποκτήσει ή θα κληρονομήσει.

Ακόμη κι έτσι: Μαζί τους κάψαμε; Όλοι μαζί έχουμε την ευθύνη;

Η ευθύνη που διαχέεται

Τη λογική της διάχυσης των ευθυνών στην ελληνική κοινωνία, εξέφρασε καλύτερα από όλους ο αντιπαθής αλλά οξυδερκής Πάγκαλος με το «μαζί τα φάγαμε». Την εποχή του πρώτου μνημονίου, τότε που μαζικά αμφισβητούνταν ο μονόδρομος της βίαιης αναδιανομής εναντίον των λαϊκών στρωμάτων, ο πρώην υπουργός αντιλήφθηκε ότι ο μόνος δρόμος (πιθανής) σωτηρίας του αμαρτωλού πολιτικού συστήματος, θα ήταν η διάχυση ευθυνών. Και το «μαζί τα φάγαμε» παρόλο που ερέθισε τις λαϊκές μάζες, εξέφραζε ένα μέρος της αλήθειας. Η αστική τάξη μεταπολεμικά και ακόμη περισσότερο μεταπολιτευτικά, στέριωσε την εξουσία της χτίζοντας ένα κοινωνικό συμβόλαιο.

Το κοινωνικό συμβόλαιο αφορούσε παροχές, εξαγορές, εκμαυλισμό, παραθυράκια στον νόμο, υπερβάσεις, σιωπηρή συνευθύνη για ρεγάλα και καλούδια και πολλά άλλα νόμιμα ή παράνομα μέσα στα οποία αφειδώς διακρίθηκε ο αστισμός. Φυσικά το μεγάλο τσιμπούσι αφορούσε τις υψηλές τάξεις. Το κοινωνικό συμβόλαιο οικοδομήθηκε με τα ψίχουλα που περίσσευαν ή με «προσφορές σε είδος». Τέτοια προσφορά σε είδος ήταν και η αυθαίρετη δόμηση.

Η ιστορία και οι ειδικές συνθήκες υπό τις οποίες αναπτύχθηκε στο νεοελληνικό κράτος η αυθαίρετη δόμηση είναι ένα ξεχωριστό και επίσης αμαρτωλό κεφάλαιο. Αυτό που εδώ μας ενδιαφέρει είναι αν η ευθύνη του μεμονωμένου αυθαίρετου οικιστή εξισώνεται, συμψηφίζεται, ή ακόμη περισσότερο αναιρεί, την ευθύνη του συντεταγμένου κράτους.

Από το κράτος δικαίου στον χυδαίο νεοφιλελευθερισμό

Θεωρητικά, στο κράτος δικαίου, κυρίαρχος είναι ο νόμος και όχι ο άνθρωπος. Με άλλα λόγια υπερισχύουν οι νομικοί κανόνες, όπως αυτοί εφαρμόζονται και επιβάλλονται από το συντεταγμένο κράτος και όχι τα πρόσωπα, είτε αυτά κατέχουν εξουσία, είτε όχι. Αυτή η θεμελιώδης παραδοχή γίνεται κουρελόχαρτο από τους νεόκοπους νεοφιλελεύθερους της κυβέρνησης και τους υποστηρικτές της διάχυσης ευθυνών.

Αν το κράτος έχει την ίδια ή και λιγότερη ευθύνη από τους πολίτες του στο να εφαρμόζεται ο νόμος, για ποιο λόγο δεν είναι αποδεκτή η αυτοδικία; Για ποιο λόγο χρειαζόμαστε νόμους και δικαστήρια; Για ποιο λόγο χρειαζόμαστε κανόνες;

Αν ένας μαθητής έγραφε μια έκθεση γεμάτη κλισέ, θα ανέφερε προφανώς ότι ευθύνη έχουν και οι δύο: και το κράτος και οι πολίτες. Στην πραγματική ζωή όμως δεν υπάρχουν ούτε ίσες αποστάσεις, ούτε ίσες ευθύνες. Το κράτος δικαίου «εκπαιδεύει» τους πολίτες του στην τήρηση των νόμων. Σωφρονίζει αυτούς που τον παραβαίνουν. Και όλα αυτά ισχύουν στο αστικό κράτος, πριν βεβαίως τα κάνουν κουρελόχαρτα οι όψιμοι νεοφιλελεύθεροι.

Η αυθαίρετη δόμηση, όπως κάθε πράξη συστηματικής, μαζικής, πολυετούς παράβασης του νόμου, θέλει δύο μέρη. Και τον πολίτη που αυθαιρετεί και το κράτος που του επιτρέπει να αυθαιρετήσει. Μόνο που εδώ η φράση «επιτρέπει να αυθαιρετήσει», κρύβει την αλήθεια. Το νεοελληνικό κράτος δεν επέτρεψε απλά στον πολίτη να αυθαιρετήσει. Τον εκπαίδευσε στην παρανομία, τον έθισε στην αυθαιρεσία, τον συνήθισε στο ρουσφέτι, τον έσπρωξε στη μικροδιαφθορά. Το δημόσιο, με τους όρους που λειτούργησε, επί δεκαετίες επέβαλε – δεν ανέχτηκε απλά – το καθεστώς της αυθαίρετης δόμησης.

Ο ρόλος του κράτους

Το νεοελληνικό κράτος, σε ό,τι αφορά την αυθαίρετη δόμηση, δεν ήταν απλά ένας ανίκανος τερματοφύλακας μπροστά στις επιβουλές του ιδιώτη. Ήταν ο παράγοντας που έστησε το παιχνίδι. Με μιλημένο διαιτητή, στημένους κανόνες και προδικασμένο αποτέλεσμα.

Η πολιτική εξουσία με δεκάδες νομοθετικές παρεμβάσεις (τελευταία εκ των οποίων η 4495/2017 επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ), τακτοποιούσε συστηματικά τα αυθαίρετα. Έκανε σημαία της το «ο γέγονε γέγονε», το «αν πληρώσεις θα το σώσεις». Προσχώρησε στην κατσαπλιάδικη τακτική του να επιτρέπει την αυθαιρεσία, και εκ των υστέρων να τη δικαιώνει, αρκεί να εισπράττει. Επί δεκαετίες άφηνε δεκάδες παραθυράκια ανοικτά για έμμεσες νομιμοποιήσεις μέσω Δήμων, δημοσίων δικτύων κοκ. Στην ουσία έσπρωχνε τους πολίτες, συστηματικά και σχεδιασμένα, στην αυθαίρετη δόμηση.

Το να σβήνει κανείς την κρατική ευθύνη, συνιστά προκλητική σκοπιμότητα.

Υπάρχει ευθύνη των ιδιοκτητών; Προφανώς και υπάρχει. Η αυθαίρετη δόμηση ήταν μια από τις μεθόδους ενσωμάτωσης της μικροαστικής τάξης αλλά και των λαϊκών στρωμάτων. Προσομοίωνε έστω και περιορισμένα, ένα μοντέλο κοινωνικής ευημερίας για τις διακοπές και τα Σαββατοκύριακα. Σε πολύ μικρότερη έκταση, έλυσε το οξύ στεγαστικό πρόβλημα των πιο λαϊκών στρωμάτων. Φυσικά υπήρξαν ισχυρά κέρδη για το κεφάλαιο, τους μεγάλους ιδιοκτήτες γης και στρώμα ανώτερων κρατικών λειτουργών. Όμως σε κάθε σχέση υπάρχει δύναμη που καθορίζει και δύναμη που καθορίζεται.

Και στη συγκεκριμένη περίπτωση, η εξουσία έφτιαξε μια κοινωνία καταπώς την βόλευε. Η δε κοινωνία, γλυκάθηκε, συνήθισε, αποδέχτηκε. Και φυσικά, αυθαιρέτησε. Αν όχι όλη, ένα μεγάλο μέρος της.

Το μαζί τα φάγαμε δήλωνε το τέλος του κοινωνικού συμβολαίου της μεταπολίτευσης. Το μικροαστικό λίπος όφειλε πλέον να καεί στο βωμό των μνημονίων. Το μαζί τους κάψαμε δηλώνει το τέλος της προσφοράς σε είδος στην οποία επιδόθηκε το νεοελληνικό κράτος για να αποσπάσει συναίνεση και ανοχή. Ο σημερινός, δραματικός υπέρ του κεφαλαίου, συσχετισμός δύναμης, δεν έχει ανάγκη να εξαγοράζει συναινέσεις.

Από την άποψη αυτή δεν είναι απίθανο να στερέψουν οι τρόποι και να μειωθούν τα παραθυράκια της αυθαίρετης δόμησης. Όχι όμως επειδή το κράτος και η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ αποφάσισαν να συμμορφωθούν στους κανόνες και στους νόμους. Αλλά επειδή την μικρή αυθαιρεσία του μικροϊδιοκτήτη δεν την έχουν πλέον ανάγκη, ενώ τη μεγάλη αυθαιρεσία θα την οργανώνουν με ειδικούς νόμους. Από το Mall μέχρι το Ελληνικό και από τις μεγάλες επενδύσεις τουριστικών μονάδων μέχρι ειδικές ζώνες ανεξέλεγκτου real estate για τους Γερμανούς ή τους Κινέζους.

Επιστρέφοντας στο θέμα της απόδοσης ευθυνών, η διάχυση της ευθύνης προσομοιώνει το θατσερικό «δεν υπάρχει κοινωνία, υπάρχουν μόνο άτομα». Δεν υπάρχει κατά την κυβερνητική προπαγάνδα συγκροτημένο κράτος με σαφή πολιτική, νόμους τακτοποιήσεων και πρακτική αποδοχής και προώθησης της αυθαιρεσίας. Υπάρχουν ατομικές αυθαιρεσίες που όλες μαζί ενώνονται και γιγαντώνονται, δημιουργούν το πρόβλημα, ενοχοποιούν όλη την κοινωνία, και βγάζουν λάδι τους πραγματικούς υπαίτιους. Στην πρώτη περίπτωση, οι ένοχοι αναζητούνται ψηλά. Στη δεύτερη περίπτωση οι ένοχοι αναζητούνται αν όχι στον καθρέπτη μας, δίπλα μας. Είναι προφανές τι από τα δύο βολεύει την εξουσία και την κυβέρνησή της.

0 replies

Leave a Reply

Want to join the discussion?
Feel free to contribute!

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *